قرآن
بدون شك قرآن مجيد اولين منبع احكام و مقررات اسلام است . البته
آيات قرآن منحصر به احكام و مقررات عملی نيست ، در قرآن صدها گونه
مساله طرح شده است ، ولی قسمتی از آنها كه گفته شده در حدود پانصد آيه
از مجموع شش هزار و ششصد و شصت آيه قرآن ، يعنی در حدود يك سيزدهم [
آيات قرآن است ] به احكام اختصاص يافته است .
علماء اسلام كتب متعددی درباره خصوص همين آيات تأليف كردهاند .
معروفترين آنها در ميان ما شيعيان كتاب " آيات الاحكام " مجتهد و زاهد
متقی معروف ملا احمد اردبيلی معروف به مقدس اردبيلی است كه در قرن دهم
هجری میزيسته است و معاصر با شاه عباس كبير است ، و ديگر كتاب "
كنزالعرفان " تاليف فاضل مقداد سيوری حلی از علماء قرن هشتم و اوايل
قرن نهم
هجری است . در ميان اهل تسنن نيز كتابهايی در خصوص آيات الاحكام نوشته
شده است .
مسلمين از صدر اسلام ، برای استنباط احكام اسلامی در درجه اول به قرآن
مجيد رجوع كرده و میكنند ، ولی تقريبا مقارن با ظهور صفويه در ايران
جريانی پيش آمد و فرقه ای ظاهر شدند كه حق رجوع مردم عادی را به قرآن
مجيد ممنوع دانستند ، مدعی شدند كه تنها پيغمبر و امام حق رجوع به قرآن
دارند ، ديگران عموما بايد به سنت يعنی اخبار و احاديث رجوع كنند .
اين گروه همانطور كه رجوع به قرآن را ممنوع اعلام كردند ، رجوع به اجماع
و عقل را نيز جايز ندانستند زيرا مدعی شدند كه اجماع ساخته و پرداخته اهل
تسنن است ، عقل هم به دليل اينكه جايز الخطا است قابل اعتماد نيست ،
پس تنها منبعی كه بايد به آن رجوع كرد اخبار و احاديث است . از اينرو
اين گروه " اخباريين " خوانده شدند .
اين گروه به موازات انكار حق رجوع به قرآن و انكار حجيت اجماع و عقل
، اساسا " اجتهاد را منكر شدند ، زيرا اجتهاد چنانكه قبلا " گفته شد ،
عبارت است از فهم دقيق و استنباط عميق ، و بديهی است كه فهم عميق بدون
به كار افتادن عقل و اعمال نظر نا ميسر است . اين گروه معتقد شدند كه
مردم مستقيما بدون وساطت گروهی به نام مجتهدين بايد به اخبار و احاديث
مراجعه كنند ، آنچنانكه عوام الناس به رسالههای عمليه مراجعه میكنند و
وظيفه خود را در میيابند .
سردسته اين گروه مردی است به نام " امين استر آبادی " كه در كليات
منطق ، فصل " ارزش قياس " از او نام برديم . كتاب
معروفی دارد به نام " فوائد المدنيه " و عقايد خود را در آن كتاب ذكر
كرده است . اهل ايران است اما سالها مجاور مكه و مدينه بوده است .
ظهور اخباريين و گرايش گروه زيادی به آنها در برخی شهرستانهای جنوبی
ايران و در جزاير خليج فارس و برخی شهرهای مقدس عراق ركود و انحطاط
زيادی را موجب گشت ، ولی خوشبختانه در اثر مقاومت شايان و قابل توجه
مجتهدين عاليمقامی ، جلو نفوذشان گرفته شد و اكنون جز اندكی در گوشه و
كنار يافت نمیشوند